Ինֆորմացիայի ազատության կենտրոն

Անահիտ Ստեփանյան

Պատեհ թե անպատեհ, մեր գործադիր իշխանության ներկայացուցիչներն առիթը բաց չեն թողնում գլուխ գովելու, որ իրենք աշխատում են ժամանակի պահանջներին համահունչ, որ կառավարություն-քաղաքացիներ շփման նոր արդյունավետ էլեկտրոնային մեխանիզմ է գործում:

Բայց առ այսօր կառավարությունում չեն գործում էլեկտրոնային փոստի միջոցով ստացվող նամակների ստացման, դասակարգման եւ պատասխանելու մեխանիզմներ։ Դրանց կարգավորումն ապահովող որեւէ օրենք կամ որոշում չի ընդունված, հետեւապես դրա իրականացումը կամայական բնույթ է կրում եւ թողնված է չինովնիկների քմահաճույքին: Բացի այդ, տարբեր նախարարություններում տարբեր ստորաբաժանումներ ու աշխատակիցներ են նշյալ գործառույթն իրականացնում` տեղակատվության եւ հասարակայնության հետ կապերի վարչությունը, ընդհանուր բաժինը, միջազգային կապերի ստորաբաժանումը եւ այլն: Չի գործում միասնական համակարգ, մոտեցում։

Գործադիր իշխանության ներկայացուցիչները դեռեւս նախընտրում են նամակի ավանադական ձեւը: Ինչպես ինձ խորհուրդ տվեց Բնապահպանության նախարարության ընդհանուր բաժնի գլխավոր մասնագետ Կարինե Հակոբյանը, հետագայում իմ հարցերն ուղարկեմ «ավանդական նամակի տեսքով, քանի որ կապի այդ միջոցն ավելի հուսալի է եւ անճշտություններից զերծ»:

Ներկայումս մեր հանրապետությունում գործող 16 նախարարություններից 14-ն են, որ կարող են քաղաքացիների հետ շփվել նաեւ էլ-փոստի միջոցով: Իսկ էլեկտոնային փոստով շփվելու §շքեղությունից¦ զուրկ են ՀՀ տարածքային կառավարման նախարարությունը եւ կառավարության աշխատակազմի ղեկավար-նախարարը:

Իսկ թե ինչպես է գործում գործադիր իշխանություն-քաղաքացիներ փոխհարաբերությունները կապի այս միջոցով, փորձեցինք ստուգել` ներկայանալով նախ որպես շարքային քաղաքացի, ապա նոր միայն` լրագրող: Կարծում եմ երկակի ստանդարտի կիրառումը որեւէ մեկի մոտ տարակուսանք չառաջացրեց, քանի որ իրականությունը ամեն անգամ փաստում է եւ հաստատում, որը պետական որոշ կառույցների աշխատակիցներ շատ մեծ տարբերություններ են դնում ու պատրաստակամություն ցուցաբերում իրենց շփումներում` նայած թե ով է դիմացինը` լրագրո՞ղ, թե՞ իրեն հուզող հարցի պատասխանին հետամուտ ՀՀ քաղաքացի:

Եվ այսպես, մեր հարցախույզը, ինչպես կարգն է թելադրում, սկսեցինք ՀՀ կառավարությունից: Ի դեպ, նշենք, որ բոլոր հարցումները եղել են միայն էլեկտրոնային փոստի միջոցով: Կառավարության վեբ կայքի «Հետադարձ կապ» բաժնում զետեղված է. §ՀՀ կառավարության էլեկտրոնային հասցեով ուղարկվող բոլոր նամակները ստանում է ՀՀ կառավարության աշխատակազմի ընդհանուր բաժինը, որտեղ պարտադիր գրանցվում, այնուհետ վերլուծվում է այդ ամբողջ թղթակցությունը: Աշխատակազմի ստորաբաժանումներում այդ նամակներում պարունակվող առաջարկությունները, դիմումներն ու բողոքները քննարկվում են, զեկուցվում ՀՀ վարչապետին: Որոշ առաջարկություններ, դիմումներ եւ բողոքներ հանձնարարականի տեսքով ուղարկվում են այն պետական մարմիններ, հիմնարկներ ու կազմակերպություններ, որոնց անմիջական իրավասության շրջանակում է տվյալ հարցի լուծումը: Ուղարկվելուց հետո, համաձայն §Քաղաքացիների առաջարկությունները, դիմումները եւ բողոքները քննարկելու կարգի մասին¦ ՀՀ օրենքի, դիմողին այդ մասին անմիջապես ծանուցվում է:

Նամակներին պատասխան տրվում է դրանք ստանալուց հետո մինչեւ մեկ ամսվա ընթացքում, իսկ լրացուցիչ ուսումնասիրություն եւ ստուգում չպահանջող դիմումներն ու բողոքները՝ 15 օրվանից ոչ ուշ: Քաղաքացիների առաջարկությունների, դիմումների, բողոքների նկատմամբ վերահսկողությունն իրականացնում է աշխատակազմի քարտուղարությունը: Գրանցված բոլոր նամակները պահպանվում են տվյալների շտեմարանում:

Էլեկտրոնային փոստով Ձեր նամակը ՀՀ կառավարություն ուղարկելու համար անհրաժեշտ է առաջարկվող սյունակում լրացնել Ձեր անունը, ազգանունը, փոստային հասցեն եւ էլեկտրոնային փոստի հասցեն՝ Ձեզ հետ հետադարձ կապ պահպանելու համար¦:

Սակայն ՀՀ վարչապետին ուղղված մեր հարցը ամիսներ շարունակ մնաց անպատասխան: Իսկ երբ §Ինֆորմացիայի ազատության կենտրոնի¦ կողմից գրություն ուղարկվեց ՀՀ կառավարության աշխատակազմի տեղեկատվության եւ հասարակայնության հետ կապերի վարչության պետ Մ. Հարությունյանին, ՀՀ կառավարության աշխատակազմի ղեկավար-նախարարի տեղակալ Ա. Բադալյանից ստացանք պատասխան, որում ասվում էր, որ իմ կողմից §ՀՀ կառավարության ինտերնետային կայքի հետադարձ կապով հարցում չի ստացվել, որը կարող է տեխնիկական պատճառներ ունենալ¦:

Միաժամանակ տեղեկացնելով, որ §ՀՀ կառավարությանը կամ ՀՀ կառավարության աշխատակազմին հասցեագրված գրություններին, դիմումներին, բողոքներին սահմանված կարգով ընթացք է տրվում` հիմք ընդունելով §Վարչարարության հիմունքների եւ վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքների, ինչպես նաեւ «ՀՀ կառավարության աշխատակազմ» պետական կառավարչական հիմնարկի կանոնադրության եւ «ՀՀ կառավարության գործավարության մասին¦ ՀՀ կառավարության որոշումների պահանջները¦:

Նամակագրության էլեկտրոնային տարբերակի առավելությունները թվարկելիս վերեւում մոռացանք նշել, որ այս տարբերակը ունի նաեւ մի մեծ եւ էական թերություն: Այն է` բացակայում են ապացուցման մեխանիզմները, որն էլ պատասխանող կողմին հնարավորություն է ընձեռում իրենց աշխատանքի թերակատարումները կամ բացթողումները վերագրել տեխնիկային` անվանելով տեխնիկական պատճառներով §օդում մնացած¦:

Ինչեւէ, շարունակելով մեր հարցախույզը` իրենց ոլորտին առնչվող, ինչպես եւ հանրության կողմից մեծ հետաքրքրություն ներկայացնող հարցեր, էլեկտրոնային նամակի տեսքով ուղղեցի այն 14 նախարարություններին, որոնք ունեն էլ-փոստի հասցեներ` տեղադրված ՀՀ կառավարության պաշտոնական ինտերնետային կայքում: Կարծում էի, տրամաբանության շրջանակներում է, որ էլ-փոստի հասցե ունենալը ենթադրում է նաեւ նամակի ստացում, որին էլ միանշանակ ակնկալվում է պատասխան: Սակայն այս հարցի հետ կապված ոչ բոլոր պատասխաններն են տեղավորվում տրամաբանության շրջանագծում:

Ամիսներ առաջ տեղեկատվության ազատության եւ մատչելիության հետ կապված մի քննարկման ժամանակ նախարարություններից մեկի մամլո քարտուղարը հավաստիացնում էր, որ ինքն անձամբ է զբաղվում էլեկտրոնային փոստով ստացվող նամակագրությամբ եւ այն գործում է շատ օպերատիվ ձեւով: Անկեղծ ասած, թերահավատորեն մոտեցա այդ հայտարարությանը: Սակայն, իրոք, ՀՀ-ում կա նման աշխատաոճ որդեգրած նախարարություն: Այն ՊՆ նախարարությունն է, որի մամլո քարտուղար պրն. Շահսուվարյանը հաջորդ օրն իսկ պատասխանեց մեր հարցմանը, որում ավելի ճշգրիտ տեղեկատվություն հայտնելու համար հավելյալ պարզաբանումներ էր պահանջում: Ի դեպ, պատասխանը շատ գրագետ եւ հարգալից էր:

Հաջորդ գերատեսչությունը, որը պատասխանեց մեր հարցին, Արտաքին գործերի նախարարույթունն էր: Եկել էր կարճ ու լակոնիկ ոճով գրված մի պատասխան: Հարցրել էի, թե երբ է սկսվելու Ֆրանսիայում Հայաստանի տարին, պատասխանել էին` §September 2006¦:

Մյուս 12 նախարարություններից երկար սպասեցինք պատասխանի, որն այդպես էլ չեկավ: Ստիպված զանգահարեցինք` պարզաբանումներ ստանալու նպատակով: Պարզվեց, որ որոշ նախարարությունների էլեկտրոնային փոստի հասցեները չեն գործում: Այդպիսիք են` ՀՀ մշակույթի եւ երիտասարդության հարցերի, աշխատանքի եւ սոցիալական հարցերի, տրանսպորտի եւ կապի, առեւտրի եւ տնտեսական զարգացման, առողջապահության նախարարությունները: Մյուսներում էլ, եթե իհարկե մեծ դժվարությամբ հաջողվում էր գտնել տվյալ հարցին պատասխանող որեւէ իրավասու պաշտոնյայի, ընտրում էին պատասխանի ամենահեշտ տարբերակը` նման հարցում չենք ստացել:

Այս հարցախույզի ընթացքում հետաքրքիր դրվագներ էլ պատահեցին: Երբ զանգահարեցի Էներգետիկայի նախարարության ընդհանուր բաժին` հետաքրքվելու էլեկտրոնային նամակիս §ճակատագրով¦, այդ ստորաբաժանման աշխատակիցներից մեկը շատ կոպիտ կերպով փորձում էր պարզել, թե որտեղից եմ զանգահարում: Երբ ներկայացա իբրեւ ՀՀ քաղաքացի, վիճակն ավելի սրվեց: Հետաքրքրվեց, թե ինչպիսի բովանակություն ուներ ուղարկածս գրությունը: Դա էլ իմանալուց հետո, կրկին վրդովվեց եւ լսափողը կախեց:

Հաջորդ նախարարությունը, որտեղ որոշեցինք §փորձել¦, արդարադատության նախարարությունն էր: Ընդհանուր բաժնի ոմն աշխատակից մեր հարցը լսելուց հետո, շատ զարմացած հարցրեց, թե ընդհանուր բաժինն ի՞նչ կապ ունի էլ-փոստի միջոցով ուղարկված հարցման հետ: Իսկ երբ բացատրեցինք, որ դա եւս նամակ է, միայն թե ինտերնետ ցանցի միջոցով ուղարկված, զրուցակիցս անկեղծորեն պատասխանեց, որ չի կարող ասել, թե ում դիմենք: Մի քանի րոպե մտորելուց եւ բաժնի մյուս աշխատակիցների հետ խորհրդակցելուց հետո մեզ ուղղորդեց զարնգահարել նախարարի ընդունարան` պատասխան որոնելու: Այնտեղից պատասխանեցին, որ զանգահարեմ մեկ ժամ անց: Հեռաձայնեցինք ասված ժամին: Անահիտ անունով աշխատակցուհին, ով նախարարության ինտերնետային կայքի պատասխանատուն է, հարցս լսելուց հետո նախ հետաքրքրվեց, թե որտեղից ինձ ԱՆ-ի էլ-փոստի հասցեն: Պատասխանեցինք, որ այն վերցրել ենք ՀՀ կառավարության պաշտոնական կայքից, պատասխանը ավելի քան շշմեցուցիչ էր.§Իսկ մեր սայթում որեւէ տեղ գրվա՞ծ է, որ մենք ձեր նամակին կպատասխանենք¦: Երբ երկար-բարակ բացատրություններ եւ համոզիչ փաստարկներ ներկայացրեցինք, որ իրենք պետք է պատասխանեն իմ նամակին, նա իր անձնական էլ-փոստի հասցեն հայտնեց եւ առաջարկեց հարցումս ուղղել անձամբ իրեն` խոստանալով պատասխանել:

Նման հաջողակ վերջաբանը, սակայն, չհասավ իր ավարտին, քանի որ երբ Անահիտ անունով աշխատակցուհին իմացավ, որ ես լրագրող եմ, բոլոր պայմանավորվածությունները չեղյալ հայտարարելով` ինձ խնդրեց կրկին մեկ ժամից դիմել Ան մամլո քարտուղար Արա Սաղաթելյանին (արդեն նախկին,- Ա. Ս.): Հանգամանքներն այնպես դասավորվեցին, որ չկարողացա զանգել Ա. Սաղաթելյանին: Բայց ի զարմանս ինձ, օրեր անց նա անձամբ փորձում էր ինձ գտնել, անգամ իր էլ-փոստի հասցեն էր փոխանցել` պատրաստակամություն հայտնելով անձամբ պատասխանել ինձ հետաքրքրող հարցերին: Եվ, իրոք, մի քանի օրից հանգամանալից եւ սպառիչ կերպով ստացա իմ հարցման պատասխանը:

Զանգեցինք գյուղատնտեսության եւ քաղաքաշինության նախարարություններ: Այդտեղ եւս ինձ հավաստիացրեց, որ նմանատիպ հարցում չեն ստացել: Սակայն երկու գերատեսչությունների հասարակայնության հետ կապերի վարչության աշխատակիցներն ինձ փոխանցեցին իրենց էլ-փոստի հասցեները, որոնց միջոցով ստացա նամակիս պատասխանները:

Այսպիսով, որոշ պետական կառույցներ` նախարարություններ, փորձում են ժամանակին եւ համընդհանուր տեղեկատվական տեխնոլոգիաների զարգացմանը զուգընթաց քայլել, որոշ մասն էլ դեռեւս գտնվում է «հայկական ավանդական» դիրքերում` ընդունելի է համարում միայն սպիտակ թղթի վրա գրչով գրված եւ ծրարված ուղարկված նամակները: