Ինֆորմացիայի ազատության կենտրոն

Ալեն Սիմոնյանը, որպես Ազգային ժողովի նախկին փոխնախագահ և ներկայիս նախագահ, իր պաշտոնեական գործունեությանը վերաբերող հրապարակումների առնչությամբ ներկայացրել է բազմաթիվ դատական հայցեր ընդդեմ լրագրողների և լրատվամիջոցների՝ վիրավորանքի և զրպարտության հիմքերով։ Տեղեկատվական վեճերի խորհուրդն այս փաստը մտահոգիչ է համարում։ Իր նախկին եզրակացություններում Խորհուրդը հետևողականորեն արտահայտել է այն դիրքորոշումը, որ պաշտոնատար անձինք ու քաղաքական գործիչները պետք է զսպվածություն ցուցաբերեն և ձեռնպահ մնան վիրավորանքի ու զրպարտության հիմքերով դատական հայցեր ներկայացնելուց՝ հատկապես լրագրողների ու լրատվամիջոցների դեմ, եթե վերջիններիս լուսաբանած փաստերը հանրային հետաքրքրություն են ներկայացնում։

Նշված դիրքորոշումը բխում է միջազգային իրավունքի սկզբունքից, ըստ որի՝ քաղաքական գործիչների և պաշտոնատար անձանց նկատմամբ նշված սահմանափակումը պայմանավորված է երեք հիմքերով: Առաջին. հանրային մարմինների նկատմամբ քննադատությունը ժողովրդավարական կառավարման անհրաժեշտ պայման է, մինչդեռ նման դատական հայցերը խոչընդոտում են հանրային հետաքրքրություն ներկայացնող դեպքերի վերաբերյալ ազատ քննարկումներ անցկացնելը։ Երկրորդ. վիրավորանքի ու զրպարտության վերաբերյալ օրենքները հետապնդում են անձնական հեղինակությունը պաշտպանելու նպատակ, մինչդեռ հանրային մանդատով ընտրված մարմինների հեղինակությունը պատկանում է հանրությանը։ Այսինքն՝ որևէ հանրային, օրինակ, տեղական ինքնակառավարման մարմին չի կարող ասել, որ ունի սեփական, անձնական հեղինակություն՝ իր էությամբ լինելով հանրային։ Երրորդ՝ կառավարություններն ունեն սուր քննադատությունից պաշտպանվելու լայն հնարավորություններ, և պետական մարմինների ու պաշտոնյաների կողմից դատական հայցեր ներկայացնելը դիտարկվում է որպես հարկատուների գումարների վատնում, քանի որ քննադատության նկատմամբ անհանդուրժող կեցվածք ունեցող կառավարությունների համար դա չարաշահումների լայն դաշտ է բացում։

Հաշվի առնելով այս ամենը՝ Խորհուրդը վերահաստատում է իր նախորդ դիրքորոշումն առ այն, որ քաղաքական գործիչները և պաշտոնատար անձինք պետք է ձգտեն վիրավորանքի ու զրպարտության հիմքով իրենց վեճերը լուծել արտադատական մեխանիզմներով և հնարավորինս ձեռնպահ մնալ լրատվամիջոցների ու լրագրողների դեմ դատական վարույթներ հարուցելուց։

Սա ընդհանուր դիտարկում է հայցվորի և նրա հայցերի բնույթի մասին։ Ինչ վերաբերում է կոնկրետ վերոհիշյալ երկու դատական գործերին, ապա դրանց վերաբերյալ Խորհուրդն ահրաժեշտ է համարում ներկայացնել հետևյալ դիտարկումները։

 

Ալեն Սիմոնյանն ընդդեմ Անի Գևորգյանի՝ թիվ ԵԴ/21669/02/21 դատական գործի առնչությամբ Խորհուրդը գտնում է, որ պատասխանողը հայցվորին վերագրել է անձի արժանապատվությունը արատավորող բնույթի արարքներ, որոնք ոչ միայն օրենքով պատասխանատվություն սահմանող հակաիրավական գործողություններ են (ԱԺ պաշտոնատար անձի կողմից լրագրողի և նրա երեխայի թիրախավորում), այլ նաև հասարակական պատկերացումների առումով են անթույլատրելի։ Թեև ոչ ասուլիսի ընթացքում արած հայտարարությունից, ոչ էլ դատական ակտի բովանդակությունից պարզ չէ, թե հայցվորի կոնկրետ ո՞ր գործողություններն է պատասխանողը բնութագրել որպես «թիրախավորում» կամ «հանցագործություն», էական է այն, որ Անի Գևորգյանը փաստացի հրապարակավ կատարել է այդպիսի հայտարարություններ։ Հետևաբար՝ նա կրում է դրանք ապացուցելու պարտականություն։

Սակայն պատասխանողը դատաքննության ընթացքում նշել է, որ իր ասածները ոչ թե փաստացի տվյալներ են, այլ՝ գնահատողական դատողություններ, այսինքն՝ արտահայտել է համոզմունք, դիրքորոշում, կարծիք առ այն, որ սոցիալական ցանցերում իր և իր երեխայի վերաբերյալ վիրավորական և զրպարտող արտահայտությունների ու սպառնալիքների տարածման կազմակերպիչը եղել է Ալեն Սիմոնյանը։ Անի Գևորգյանը նաև վկայակոչել է որոշ հրապարակումներ, որոնց հեղինակները նման կասկածներ են հայտնել և, բացի այդ, հղում է կատարել մի տեսանյութի, որում Ալեն Սիմոնյանը մեղադրել է նրան պատվիրված հոդվածներ գրելու մեջ։ Սրա հիման վրա, ինչպես դատարանում հայտարարել է պատասխանողը, նա ասուլիսի ժամանակ արտահայտել է կարծիք, ենթադրություն Ալեն Սիմոնյանի վերաբերյալ։

Խորհուրդը չի կարող համաձայնվել Անի Գևորգյանի դիրքորոշման հետ։ Խնդրո առարկա հայտարարությունների ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ պատասխանողը խոսել է ոչ թե դեպքերի ենթադրաբար, այլ դրանց փաստացի տեղի ունեցած լինելու մասին։ Անի Գևորգյանը, լինելով մասնագիտությամբ լրագրող, պետք է որ հեշտությամբ կողմնորոշվեր, թե տվյալ հանգամանքում ինքը հնչեցրել է փաստացի տվյալներ, թե գնահատողական դատողություններ։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը վերջին շրջանի նախադեպային որոշումներում արտահայտել է իրավական դիրքորոշում այն մասին, որ, հրապարակելով որևէ գնահատողական դատողություն, լրագրողը պարտավոր է ողջամիտ բոլոր հնարավոր միջոցները ձեռնարկել տեղեկատվության` իրականությանը համապատասխանելու հանգամանքը ճշտելու համար, ու անգամ, եթե լրագրողի դատողությունը հիմնվում է որևէ անձի հայտնած փաստերի վրա, որպես իրավահարաբերության արհեստավարժ մասնակից՝ լրագրողը պարտավոր է առնվազն փորձել լսել տեղեկատվության հասցեատիրոջ կարծիքը, որից հետո միայն հրապարակել իր գնահատողական դատողությունը : Ինչ վերաբերում է փաստացի տվյալներին, այս առումով Վճռաբեկ դատարանը սահմանել է, որ դրանք հրապարակող լրագրողը պետք է ապացուցի, որ մինչ հրապարակելը ձեռնարկել է այնպիսի միջոցներ, որոնք հնարավորություն են ընձեռել հանգելու հետևության այն մասին, որ փաստացի այդ տվյալները պայմանավորված են հանրային գերակա շահով և կարող էին համապատասխանել իրականությանը, և որ հրապարակող անձը պետք է նշված տվյալները բացահայտի բարեխիղճ և հավասարակշռված:

Եթե ընդունենք, որ պատասխանողն իր ասուլիսի ժամանակ արտահայտել է գնահատողական դատողություն, ապա բացակայում է որևէ փաստ, որ նա միջոցներ էր ձեռնարկել իր վկայակոչած տվյալների իրականությանը համապատասխանելը պարզելու համար, մասնավորապես՝ որ Ալեն Սիմոնյանն ուղղորդել կամ պատվիրել էր նրա դեմ վիրավորական ու զրպարտող բնույթի հրապարակումներ։ Գնահատողական դատողությունը, որը զուրկ է փաստական հիմքերից, արտահայտվելու ազատության չարաշահում է։ Ինչպես նշվեց վերևում, Խորհուրդը հակված է եզրահանգելու, որ վիճահարույց արտահայտությունները հնչեցվել են որպես փաստացի տվյալներ։ Այդ պարագայում պատասխանողի կողմից ապացուցման պարտականությունից հրաժարվելը կամ ապացույց չներկայացնելը հիմնավորում է, որ հայտարարությունը զրպարտություն էր։

Խորհուրդը նաև նկատում է, որ դատարանը էապես նվազեցրել է փոխհատուցման չափերը՝ հայցվող 2 միլիոն դրամի պահանջը իջեցնելով 150,000 դրամի, իսկ փաստաբանի վարձատրության համար հայցվող 480,000 դրամից բավարարելով միայն 100,000 դրամը։ Ըստ Խորհրդի՝ դրանով դատարանը արդյունավետորեն կիրառել է համաչափության սահմանադրաիրավական երաշխիքը և Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածի կարևորագույն սկզբունքը։

Եզրափակելով՝ Խորհուրդը գտնում է, որ սույն տեղեկատվական վեճում պատասխանողը խախտել է հայցվորի արժանապատվության նկատմամբ հարգանքի իրավունքը՝ նրա վերաբերյալ հրապարակայնորեն տարածելով զրպարտող տեղեկություններ։ Ի հերթին, դատարանը վճռում արդարացիորեն փոխհավասարակշռել է հանրային ու մասնավոր շահերը, այդ թվում նաև սահմանված փոխհատուցման չափերը՝ հաշվի առնելով տեղեկատվական վեճի բնույթը և պատասխանողի մասնագիտական գործունեությունը։

Ալեն Սիմոնյանն ընդդեմ «Իրավունք Մեդիա» ՍՊԸ-ի՝ թիվ ԵԴ/23423/02/20 դատական գործում, որում, ինչպես նշվել է, վիճահարույց հայտարարությունն է «փոխնախագահ Ալեն Սիմոնյանը հայտարարում է, որ իրենք նվիրյալներ չեն, և առանց պարգևավճարների աշխատելն անտրամաբանական է», հայցվորը գտել է, որ այս արտահայտությունը արատավորել է իր բարի համբավը բոլոր այն մարդկանց շրջանում, ովքեր ծանոթ են նրա ծավալած գործունեությանը, ինչպես նաև՝ պատիվն ու արժանապատվությունը թե՛ որպես քաղաքացու, թե՛ որպես քաղաքական գործչի: Դատարանը հիմնավոր է համարել այս պնդումը և եզրահանգել, որ նշված արտահայտությունը պարունակում է «բացասական երանգ», քանի որ դրա հետ մեկտեղ նկարագրվել է ՀՀ քաղաքացիների ծանր սոցիալ-հոգեբանական վիճակը, որի պատճառը, ըստ հրապարակման, իշխանություններն են և նրանց կողմից հայտարարված արտակարգ դրությունը։ Իսկ խնդրո առարկա արտահայտությունը վերագրվել է հայցվորին իշխանությունների նկատմամբ «հիասթափության ալիքի» ընդհանուր համատեքստում։

Դատարանի նման եզրահանգումը հակասում է տեղեկություններ ու գաղափարներ տարածելու ազատության իրավունքի հայտնի սկզբունքին, ըստ որի այդ իրավունքը ներառում է ոչ միայն այնպիսի տեղեկություններ, որոնք ընդունվում են բարյացակամորեն կամ անտարբերությամբ, այլ նաև այնպիսիք, որոնք ցնցում, անհանգստություն են պատճառում, և նույնիսկ սադրող և վիրավորական բնույթի արտահայտությունները որոշակի համատեքստում կարող են իրավաչափ համարվել։

Այդպիսի արտահայտությունների օգտագործումը համաչափ է հիմնականում հանրային գերակա շահի լույսի ներքո։ Այս սկզբունքը սահմանված է նաև ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1087.1 հոդվածում՝ որպես զրպարտություն բացառող հանգամանք։ Նույն սկզբունքը կիրառվել է նաև Վճռաբեկ դատարանի նախադեպային իրավունքում առ այն, որ նշված հոդվածում զրպարտության սահմանումը չի կարող ենթադրել, որ անձի համբավին վնաս պատճառող ցանկացած բացասական կարծիք կամ որոշակի փաստական հիմք ունեցող գնահատող դատողություն պաշտպանված չէ օրենքով։

Ի հակադրություն վերը նշվածի, դատարանը կիրառել է «բացասական երանգ» չափանիշ և հայտարարության արատավորող բնույթը «որոշել» է՝ ելնելով նրանից, թե արդյո՞ք հրապարակային այդ արտահայտությունը կատարվել է «բացասական երանգ ունեցող հոդվածի համատեքստում»։ «Բացասական երանգ» հասկացությունը իրավական կատեգորիա չէ։ Ամենայն հավանականությամբ, դատարանը դա նշել է որպես ներքին համոզմունքի արտահայտում՝ դրանով ակամայից սահմանելով անիրավաչափ խոսքի նվազագույն շեմ, որն իրականում ավելի ցածր է, քան սահմանված է օրենսդրությամբ, Սահմանադրական դատարանի ու Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշումներով։ Այսպիսի մոտեցումը վտանգում է արտահայտվելու ազատությունը, հանրային կարևոր իրադարձությունների վերաբերյալ տեղեկություններ ու գաղափարներ տարածելու լրատվամիջոցների և լրագրողների իրավունքը, սահմանափակում է բաց և ազատ հանրային բանավեճերի հնարավորությունը։ Ինչպես նշվեց վերևում, անբարյացակամորեն, այդ թվում նաև «բացասական երանգ» ունեցող ցանկացած խոսք չի կարող համարվել անիրավաչափ։

Բացի վերը նշվածից, անհրաժեշտ է նաև հաշվի առնել, որ Ալեն Սիմոնյանին վերագրվածը, այն է՝ իրեն նվիրյալ չհամարելը և առանց պարգևավճարի աշխատելը անտրամաբանական համարելը, օրենսդրությամբ սահմանված հակաիրավական գործողություն կամ ըստ հասարակական պատկերացումների՝ անձի արժանապատվությունը արատավորող արարքներ չեն հանդիսանում։ Հետևաբար, վիճահարույց արտահայտությունը այդ հիմքով նույնպես չի կարող համարվել զրպարտություն Քաղաքացիական օրենսգրքի 1087.1 հոդվածի իմաստով։

Այդուհանդերձ, Խորհուրդը գտնում է, որ տվյալ տեղեկատվական վեճի համակողմանի և ամբողջական քննությանը չի նպաստել այն հանգամանքը, որ Ալեն Սիմոնյանն իր հայցում չի մատնանշել իրեն վերագրված արտահայտության խեղաթյուրված լինելու և իրականությանը չհամապատասխանելու փաստը, ինչի հետևանքով դատարանը չի անդրադարձել դրան և քննությունը տարել է այլ հունով՝ կիրառելով նաև ոչ իրավաչափ մոտեցում։ Եվ քանի որ aravot.am լրատվական կայքի հրապարակած՝ Ալեն Սիմոնյանի հետ հարցազրույցը, որում արծարծված է խնդրո թեման, դատական ակտում չի վկայակոչվել որպես ապացույց, դա կաշկանդում է Խորհրդին առավել հանգամանալից և հիմնովին դիտարկելու այն սույն եզրակացության մեջ։

Ինչ վերաբերում է գործի լուծման այլ հարցերին, ապա ուշագրավ է, որ հայցվորի կողմից ներկայացված 2 միլիոն դրամի փոխհատուցման պահանջը դատարանն ամբողջությամբ մերժել է՝ հաշվի առնելով, որ տվյալ պարագայում միայն հերքում հրապարակելուն պարտավորեցնելը արդարացի ու բավարար իրավական պաշտպանության միջոց է, և անհրաժեշտություն չկար սահմանել նաև դրամական փոխհատուցում։ Դատարանը եկել է այս եզրահանգման՝ նկատի ունենալով հայցվորի քաղաքական դիրքը և գույքային դրությունը, ինչպես նաև՝ պատասխանող կազմակերպության զանգվածային լրատվամիջոց հանդիսանալու փաստը։ Առաջնորդվելով նույն սկզբունքով, վճռվել է փաստաբանի վարձատրության համար հայցվող 800.000 դրամի փոխհատուցման պահանջը բավարարել միայն 200.000 դրամով։ Խորհուրդը գտնում է, որ դատարանը արդյունավետորեն կիրառել է համաչափության սահմանադրաիրավական սկզբունքը։

ԱՄՓՈՓՈՒՄ․ Ազգային ժողովի նախկին փոխնախագահ, այժմ՝ նախագահ Ալեն Սիմոնյանի շարունակական դատական հայցերն ընդդեմ լրագրողների ու լրատվամիջոցների մտահոգիչ են։ Բարձրաստիճան պաշտոնատար անձինք պետք է դրսևորեն զսպվածություն իրենց հասցեին ուղղված քննադատության հանդեպ և փորձեն տեղեկատվական վեճերը հնարավորինս լուծել արտադատական կարգով։

Ալեն Սիմոնյանն ընդդեմ Անի Գևորգյանի՝ թիվ ԵԴ/21669/02/21 գործով դատարանը կայացրել է իրավաչափ ակտ, քանի որ պատասխանողը հրապարակայնորեն տարածել է հայցվորի արժանապատվությունը արատավորող, զրպարտչական բնույթի արտահայտություններ։ Միևնույն ժամանակ, դատարանը նշանակել է համաչափ դրամական հատուցում՝ հաշվի առնելով տեղեկատվական վեճի բնույթը և պատասխանողի մասնագիտական գործունեությունը։

Ալեն Սիմոնյանն ընդդեմ «Իրավունք Մեդիա» ՍՊԸ-ի՝ թիվ ԵԴ/23423/02/20 գործով դատարանը կայացրել է անիրավաչափ ակտ, որով խախտել է պատասխանող լրատվամիջոցի տեղեկություններ ու գաղափարներ տարածելու իրավունքը, արտահայտման ազատությունը։ Այդուհանդերձ, այս գործով նույնպես դատարանը էապես նվազեցրել է լրատվամիջոցից հայցվող դրամական պատասխանատվության չափը՝ հաշվի առնելով ԶԼՄ-ի գործունեության հանրային նշանակությունը։

 

 

Տեղեկատվական վեճերի խորհուրդ